By Kancelaria Kultury, 26.03.2023
Dozwolony użytek biblioteczny

Kultura w służbie ogółu, czyli działalność biblioteczna, archiwalna i muzealna. Jak to się dzieje, że możliwe jest korzystanie ze zbiorów bibliotecznych czy archiwalnych? Czy prawa twórców są jakoś ograniczane? Dozwolony użytek utworów przybiera różne formy, z których jedną jest dozwolony użytek biblioteczny.

Z dozwolonego użytku bibliotecznego korzystać mogą instytucje oświatowe, uczelnie, określone instytuty badawcze, instytuty naukowe PAN, biblioteki oraz archiwa. Warto przy tym zauważyć, że do tego kręgu nie wliczają się wyszukiwarki internetowe, nawet jeśli oferują dostęp do zdigitalizowanych kopii utworów na analogicznych do bibliotek zasadach. Z pewnymi wyjątkami, np. dotyczącymi gier czy programów komputerowych, dozwolony użytek biblioteczny dotyczy utworów przyjmujących różne formy, od książek po obrazy.

W ramach dozwolonego użytku bibliotecznego wskazane instytucje mogą użyczać egzemplarze określonych utworów, zwielokrotniać posiadane utwory w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony zbiorów oraz udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem terminali znajdujących się na ich terenie. Udostępnianie w Internecie przez biblioteki cyfrowe utworów, co do których majątkowe prawa autorskie jeszcze nie wygasły, nie jest więc objęte tymi zasadami i nie może korzystać z dozwolonego użytku bibliotecznego.

Zwielokrotnianie utworów nie może prowadzić do zwiększenia liczby egzemplarzy utworów i powiększenia zbiorów, a jednocześnie musi dotyczyć własnych zasobów danej instytucji. Korzystanie z tego rozwiązania nie może więc doprowadzić do uzupełnienia zbiorów o nowe nabytki. Możliwa jest za to digitalizacja własnych zasobów w celu ich zachowania lub ochrony.

Korzystanie z dozwolonego użytku bibliotecznego w niektórych sytuacjach wiąże się z koniecznością zapłaty wynagrodzenia za użyczanie egzemplarzy utworów. Dotyczy to użyczanych przez biblioteki publiczne książek, czasopism i innych utworów wyrażonych słowem, które w formie drukowanej powstały lub zostały opublikowane w języku polskim (język oryginału to polski lub dzieło zostało na polski przetłumaczone). Wynagrodzenie nie będzie przysługiwać w przypadku użyczenia egzemplarzu wyłącznie na terenie danej biblioteki publicznej lub użyczenia utworu przez Bibliotekę Narodową. W przypadku zaistnienia przesłanek do jego wypłaty wynagrodzenie takie przysługiwać będzie twórcy utworu (jeśli został opublikowany w języku polskim), współtwórcy utworu (gdy jego wkład jest utworem plastycznym lub fotograficznym), jego tłumaczowi na język polski (w przypadku dzieł obcych przetłumaczonych na język polski), a także wydawcy utworu opublikowanego w języku polskim.