By Kancelaria Kultury, 18.03.2023
Dozwolony użytek edukacyjny

Edukacja w służbie kultury albo raczej kultura w służbie edukacji, czyli dozwolony użytek edukacyjny. Jak wiadomo prawa autorskie twórcy danego utworu mogą niekiedy podlegać ograniczeniom. Działalność naukowa i edukacyjna wydaje się naturalnym polem do wprowadzenia takich ograniczeń ze względu na zależność od istniejących dzieł. Dzięki temu możliwy jest rozwój aktywności naukowej i dydaktycznej.

Możliwość skorzystania z dozwolonego użytku edukacyjnego mają wyłącznie wskazane w przepisach instytucje oświatowe (takie jak przedszkola i szkoły) oraz wskazane tam podmioty, takie jak uczelnie (publiczne i niepubliczne), określone instytucje naukowe i badawcze, a także inne podmioty prowadzące głównie działalność naukową w sposób samodzielny i ciągły.

Kolejnym ograniczeniem możliwości skorzystania z dozwolonego użytku edukacyjnego jest jego cel, tzn. działalność dydaktyczna lub naukowa. O ile działalność dydaktyczna nie powinna sprawiać wielkich problemów definicyjnych, o tyle warto wskazać, że w zakres działalności naukowej wchodzą badania naukowe, prace rozwojowe i twórczość artystyczna. W prowadzoną przez instytucję naukową działalność mogą być zaangażowane podmioty zewnętrzne, ale z dozwolonego użytku edukacyjnego powinna wówczas korzystać wyłącznie ta instytucja, a nie jej partnerzy.

Korzystanie z utworów na tych zasadach nie wymaga uzyskiwania zgody jego autora ani zapłaty wynagrodzenia. Co więcej, instytucja naukowa może sporządzić na własne potrzeby tłumaczenie takiego utworu. Wolno jej także tworzyć kopie drobnych utworów lub fragmentów większych dzieł. Warunkiem jednak jest wcześniejsze rozpowszechnienie (opublikowanie) dzieła przez jego twórcę, a także niekomercyjny cel jego wykorzystania przez instytucje naukowe.

Instytucji naukowej wolno udostępnić utwory w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego za pośrednictwem Internetu (np. w przypadku nauczania na odległość), ale dostęp do tak udostępnionych treści musi zostać ograniczony do kręgu osób uczących się, nauczających lub prowadzących badania naukowe. Takie osoby muszą jednocześnie zostać zidentyfikowane przez udostępniającą utwór instytucję naukową.

W pewien sposób związane z dozwolonym użytkiem edukacyjnym jest umieszczanie utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach. Rozpowszechnione (opublikowane) drobne utwory lub fragmenty większych wolno umieszczać we wskazanych dziełach w celach dydaktycznych i naukowych. W tym wypadku z prawa tego może skorzystać także inny niż instytucja oświatowa i naukowa podmiot, ale w każdym przypadku twórcy wykorzystanego utworu przysługuje prawo do wynagrodzenia.