By Kancelaria Kultury, 21.12.2022

Jedni śpiewają „money, money, money”, inni, że „pieniądze to nie wszystko”. Przypadkiem jest to doskonały przykład na dychotomiczne rozterki twórców i ich poszukiwanie odpowiedzi na odwieczne pytanie „Sława czy pieniądze?”. Ale czy prawo autorskie podąża za tymi rozterkami?

Jednym z podstawowych podziałów praw autorskich jest podział na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Pierwsze mogą pomóc w osiągnięciu sławy, drugie w pomnożeniu majątku. I wcale nie muszą się wykluczać.

Autorskie prawa osobiste chronią przede wszystkim więź autora z utworem, w szczególności wynikającą z jego psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego nastawienia. Jako przykłady można podać prawo do autorstwa utworu, jego oznaczenia swoim nazwiskiem czy pseudonimem oraz do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności czy nadzoru nad sposobem jego wykorzystania. Dzięki nim autor może m.in. zdecydować czy, kiedy i jak utwór opublikować, a także czy i jak siebie oznaczyć. Prawa te są nieograniczone w czasie i nieprzenoszalne, tj. nie można ich zbyć ani się ich zrzec, co nie oznacza, że twórca ma obowiązek z nich korzystać.

Autorskie prawa majątkowe, w przeciwieństwie do praw osobistych, są przenoszalne (można je zbyć, dziedziczyć itp.), ale są ograniczone w czasie (co do zasady gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy lub innych określonych prawem zdarzeń). Na autorskie prawa majątkowe składają się wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Dzięki nim autor staje się właścicielem swojego utworu, ma swobodę w decydowaniu o sposobie jego wykorzystania, a bez jego zgody (z pewnymi wyjątkami) korzystanie z utworu jest niemożliwe. Co więcej, o ile strony nie postanowią inaczej, twórcy przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z utworu.

Oba te rodzaje praw autorskich, osobiste i majątkowe, pozostają od siebie do pewnego stopnia niezależne. Sprzedaż praw majątkowych nie oznacza wyzbycia się praw osobistych, a niewykonywanie praw osobistych nie oznacza zbycia praw majątkowych. Dzięki temu do osiągnięcia możliwa jest zarówno sława, jak i pieniądze.