By Kancelaria Kultury, 21.10.2023
Utwór audiowizualny

Większość przepisów, zasad i reguł dotyczących praw autorskich znajduje uniwersalne zastosowanie do niemal wszystkich rodzajów utworów, literackich, muzycznych, plastycznych itp. W niektórych przypadkach pojawiają się jednak reguły szczególne. Jedną z takich szczególnych kategorii stanowią utwory audiowizualne.

Prawo autorskie nie określa jednoznacznej definicji utworu audiowizualnego. Przyjmuje się jednak, że składać się on musi z co najmniej dwóch warstw – dźwiękowej oraz wizualnej. Do tej kategorii zalicza się na przykład filmy, spoty reklamowe czy teledyski. Z reguły warstwa wizualna składać się będzie z ruchomych obrazów, ale nie jest wykluczone stworzenie utworu ze statyczną warstwą wizualną. Istotne jest by wizja i dźwięk wzajemnie ze sobą współgrały.

Współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego powstanie. Zalicza się do nich m.in. reżysera, operatora obrazu, twórcę adaptacji utworu literackiego, twórcę stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych, a także twórcę scenariusza. Osoby te traktowane są tak jak „zwykli” współtwórcy, a do ich wspólnej twórczości zastosowanie znajdują ogólne zasady dotyczące utworów współautorskich. Ze względu na specyfikę i złożoność procesu współtwórczego w ramach utworów audiowizualnych ustawodawca zdecydował się na wyraźne zdefiniowanie ich współtwórców. Katalog współtwórców utworów audiowizualnych stanowi jedynie przykładowe wyliczenie, a w klasyfikacji współtwórczości przeważające znaczenie będzie miało określenie wniesienia i skali wkładu twórczego w powstanie takiego utworu. Czynności wyłącznie techniczne, organizacyjne czy reklamowe do wkładu twórczego z reguły nie zostaną zaliczone.

Ze względu na szerokie grono współtwórców utworów audiowizualnych wprowadzono domniemanie, zgodnie z którym producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości. Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są jednak uprawnieni do określonego wynagrodzenia, w tym z tytułu wyświetlania tego utworu w kinach, jego nadawania w telewizji czy publicznego odtwarzania. Wynagrodzenie takie wypłacane jest za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Kolejnym uprawnieniem producenta utworu audiowizualnego jako podmiotu dysponującego autorskimi prawami majątkowymi do tego utworu jako całości jest prawo do jego tłumaczenia. Producent może bez zgody twórców utworu audiowizualnego dokonywać jego tłumaczeń na różne wersje językowe.

Innym rodzajem ograniczeń w zakresie utworów audiowizualnych jest realizacja nadzoru autorskiego przez współtwórców. Prawo to może być wykonywane tylko w stosunku do ostatecznej wersji utworu audiowizualnego.