By Kancelaria Kultury, 21.05.2023
Użycie utworu dla dobra osób niepełnosprawnych

Korzystanie z utworów w ramach jednego z rodzajów dozwolonego użytku z reguły sprowadza się do wyważenia praw ich autorów z dobrem ogółu lub poszczególnych osób trzecich. Między innymi dzięki temu realizowane są zasady demokratycznego państwa prawa, społeczeństwa obywatelskiego czy odpowiedzialności jednostki za dobro wspólne.

Jednym z takich rodzajów dozwolonego użytku jest korzystanie z utworu dla dobra osób niepełnosprawnych. Dążąc do zapobieżenia zjawisku wykluczenia społecznego, polegającego na ograniczeniu dostępu osób niepełnosprawnych do dóbr kultury, ustawodawca przewidział możliwość, po spełnieniu odpowiednich kryteriów, korzystania z utworów dla dobra takich osób.

Korzystanie z utworu dla dobra osób niepełnosprawnych dotyczy wyłącznie już rozpowszechnionych utworów. Poza tym ograniczeniem może ono dotyczyć wszystkich rodzajów utworów, niezależnie od ich formy. Również formy eksploatacji (korzystania) z tych utworów są zasadniczo nieograniczone. Korzystanie takie musi jednak odbywać się wyłącznie dla dobra osób niepełnosprawnych (z różnego rodzaju dysfunkcjami) oraz nie może mieć zarobkowego charakteru. Przyjmuje się, że nie oznacza to jednak braku możliwości pobierania jakichkolwiek opłat z tytułu korzystania z takich utworów, a jedynie zakaz osiągania z tego tytułu zysku. Dopuszczalne wydaje się być zatem pobieranie opłat równoważących koszty związane z dostosowaniem utworów dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Wreszcie korzystanie z utworu dla dobra osób niepełnosprawnych musi być podejmowane wyłącznie w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia. W zależności od jego rodzaju innego typu udogodnienia będą wprowadzane do utworu (np. audiodeskrypcja czy napisy).

Dodatkowe zasady dotyczą zwielokrotniania udostępnionych publicznie utworów wyrażonych słowem pisanym, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi lub notacją oraz związanych z nimi utworów plastycznych lub fotograficznych. Takie utwory osoba z dysfunkcją wzroku lub podmiot działający na jej rzecz może zwielokrotniać w celu wykonania kopii utworów w dostępnych formatach, a także dalej je rozpowszechniać wśród określonych podmiotów. Czynności te mogą być jednak wykonywane wyłącznie w celu zapewnienia takiej osobie równie skutecznego i wygodnego dostępu do utworu, jak ten, z którego korzystają osoby bez dysfunkcji. Z takimi czynnościami wiążą się także dodatkowe obowiązki informacyjne i podjęcia czynności zabezpieczających utwory przed niedozwolonym korzystaniem.