By Kancelaria Kultury, 14.05.2023
używanie utworu plastycznego

Niejednokrotnie zdarza się, że właściciel utworu plastycznego, np. obrazu czy malowidła, chce podzielić się nim z ogółem. Czasem kierują nim pobudki altruistyczne, a czasem natury materialnej. Ale czy ma do tego prawo, czy jednak własność egzemplarza nie równa się z nieograniczonym dysponowaniem dziełem?

Nie wnikając za bardzo w szczegóły, samo posiadanie egzemplarza danego utworu plastycznego nie jest równoznaczne z posiadaniem praw autorskich do tego dzieła. Co więcej, nawet uzyskanie od twórcy utworu pełni autorskich praw majątkowych nie oznacza braku ograniczeń w jego dysponowaniu.

Zgodnie z prawem właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie, jeśli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Oznacza to, że jego właściciel może udostępnić (wystawić) takie dzieło nieograniczonemu kręgowi osób, z zastrzeżeniem jednak, że nie może czerpać z tego, pośrednio ani bezpośrednio, żadnych korzyści.

Kolejne ograniczenie dotyczy oryginalnych egzemplarzy utworów plastycznych, które znajdują się w miejscu publicznie dostępnym. W przypadku podjęcia przez ich właściciela decyzji o ich zniszczeniu, konieczne jest umożliwienie twórcy takiego utworu lub jego bliskim możliwości jego nabycia. W przypadku niemożliwości sprzedaży, właściciel jest obowiązany zapewnić twórcy możliwość sporządzenia jego kopii lub stosownej dokumentacji.

Jeszcze inne zasady dotyczą utworów wystawionych na stałe (tzn. bez ograniczeń czasowych) na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach. Takie utwory wolno rozpowszechniać, z tym zastrzeżeniem, że nie do tego samego użytku. Takie rozpowszechnienie może przybierać różne formy, np. widokówek i może się wiązać z czerpaniem z tego tytułu korzyści materialnych. Nie łączy się jednocześnie z koniecznością zapłaty autorowi pierwotnego utworu wynagrodzenia.

Osobnym przypadkiem jest wykorzystanie opublikowanych utworów plastycznych i fotograficznych w encyklopediach i atlasach. W tym celu niepotrzebna jest zgoda ich twórcy wyłącznie wówczas, gdy nawiązanie z nim porozumienia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. gdy taki twórca jest trudny do zidentyfikowania). W przypadku takiego wykorzystania utworów ich twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.